Obraz autorstwa master1305 na Freepik
Jednym z podstawowych zaleceń dietetycznych dla osoby z przewlekłą chorobą nerek w okresie leczenia zachowawczego (tzn. osoby u której nie rozpoczęto jeszcze dializoterapii) jest ograniczenie spożycia białka w diecie. Zapewne słyszałaś/eś już pojęcia dieta niskobiałkowa i bardzoniskobiałkowa, ale czy wiesz co one oznaczają? Czym się różnią? Jak duże jest ograniczenia białka w tych dietach? Ile właściwie białka powinnaś/powinieneś spożywać?
W tym wpisie na warsztat bierzemy ILOŚĆ BIAŁKA W DIECIE NISKOBIAŁKOWEJ.
ZNACZENIE ODPOWIEDNIEJ ILOŚCI BIAŁKA W DIECIE CZŁOWIEKA
Białka (proteiny) są najważniejszym składnikiem budulcowym organizmów. Stanowią 20% masy ciała człowieka. Nie mogą zostać zastąpione żadnym innym składnikiem odżywczym. W naszych jelitach białka rozkładane są do mniejszych cząsteczek – AMINOKWASÓW. To właśnie aminokwasy wykorzystywane są m.in. do budowy tkanek, hormonów, enzymów, czy ciałek układu odpornościowego. Żadne inne składniki nie są w stanie ich zastąpić. Część z tych aminokwasów organizm potrafi wytworzyć samodzielnie, ale część to AMINOKWASY NIEZBĘDNE (tzw. EGZOGENNE), których organizm nie jest w stanie sam wytworzyć, dlatego muszą one zostać dostarczone wraz ze spożywanym pokarmem. Jest to jedyna droga. Jeśli nie zostaną one dostarczone w odpowiednich ilościach organizm nie jest w stanie funkcjonować prawidłowo.
Niedobór białka może powodować:
- zahamowanie wzrostu i rozwoju, brak odbudowy komórek, utrudnione gojenie ran
- apatię
- brak łaknienia
- zmiany skórne
- zaburzenia koncentracji
- zaburzenia odporności
- upośledzenie trawienia i wchłaniania
- spadki ciśnienia, zaburzenia krzepnięcia
- wyniszczenie i niedożywienie.
Spożywanie odpowiednich (zgodnych z zapotrzebowaniem) ilości białka jest zatem ważne dla zdrowia człowieka, ale…..
DUŻE ILOŚCI BIAŁKA U OSOBY Z PRZEWLEKŁĄ CHOROBĄ NEREK W OKRESIE LECZENIA ZACHOWAWCZEGO BĘDĄ MIAŁY NEGATYWNY WPŁYW NA FUNKCJONOWANIE NEREK !!!
DLACZEGO NADMIAR BIAŁKA MA NEGATYWNY WPŁYW NA NERKI OSÓB Z PCHN?
W wyniku rozkładu białek poza aminokwasami powstają również TOKSYCZNE PRODUKTY UBOCZNE, jak m.in. MOCZNIK, KWAS MOCZOWY, KREATYNINA. U osób zdrowych są one po prostu wydalane przez nerki. Problem pojawia się jednak u osób z PChN, u których wydalanie toksyn przez chore i „mniej sprawne” nerki jest ograniczone. Skutkuje to GROMADZENIEM TYCH TOKSYCZNYCH PRODUKTÓW i stopniowym ZATRUWANIEM ORGANIZMU. Zaczynają pojawiać się objawy, jak: osłabienie, zmęczenie, utrata apetytu, bóle głowy, nudności itd. Im większe nagromadzenie toksyn tym poważniejsze skutki. Dlatego właśnie, aby zapobiec nadmiernemu gromadzeniu toksycznych produktów ubocznych osobom z PChN zalecane jest stosowanie DIETY NISKOBIAŁKOWEJ.
CZY TO ZNACZY, ŻE IM MNIEJ BIAŁKA W DIECIE OSOBY Z PCHN TYM LEPIEJ?
NIE!!!
Jak pisałam na początku białko jest ważnym i niezbędnym składnikiem diety człowieka. Minimalne zapotrzebowanie na białko dla osoby dorosłej szacowane jest na ok. 0,6 g / kg masy ciała/ dobę, dlatego też takie ilości białka zalecane są na diecie niskobiałkowej. Długoterminowe spożywanie dużo mniejszych ilości może prowadzić do niedożywienia organizmu i jego negatywnych konsekwencji, a zatem nie jest pożądane.
Uwaga! Wyjątkiem od tej sytuacji jest dieta bardzoniskobiałkowa suplementowana ketoanalogami aminokwasów. W diecie tej ograniczamy białko do bardzo małtch ilości – 0,3-0,6 g / kg masy ciała/ dobę. Takie ograniczenie jest bezpieczne tylko i wyłącznie z jednoczesną suplementacją ketoanalogów aminokwasów. Co więcej musi odbywać się pod ścisłą kontrolą kliniczną nefrologa oraz kontrolą diety i stanu odżywienia przez dietetyka.
DIETA NISKOBIAŁKOWA I DIETA BARDZONISKOBIAŁKOWA – CZYM WŁAŚCIWIE SĄ?
W dietoterapii osób z PChN w stadiach 3-5 w okresie leczenia zachowawczego rekomendowane są dwa sposoby postępowania (zgodnie z najnowszymi międzynarodowymi wytycznymi KDOQI – Clinical Practice Guideline for Nutrition in CKD: 2020 UPDATE):
- dieta niskobiałkowa – dostarczająca 0,55-0,6g białka / kg masy ciała*/ dzień
oraz
- dieta bardzoniskobiałkowa – dostarczająca 0,28-0,43g białka / kg masy ciała*/ dzień suplementowana analogami ketokwasów/ aminokwasów, aby pokryć zapotrzebowanie na białko na poziomie 0,55-0,6 g/ kg masy ciała /dzień.
*W przypadku osób z nadwagą/ otyłością ilość białka należy wyliczyć na tzw. NALEŻNĄ MASĘ CIAŁA (wyjaśnienie jak wyliczyć należną masę ciała znajduje się na końcu wpisu).
Obie diety (niskobiałkowa i bardzoniskobiałkowa) przeznaczone są dla osób stabilnych metabolicznie, tzn. u osób:
- bez aktywnych chorób zapalnych i zakaźnych,
- niehospitalizowanych w przeciągu ostatnich 2 tygodni,
- bez cukrzycy,
- bez chorób nowotworowych,
- nieprzyjmujących leków immunosupresyjnych,
- niebędących w trakcie antybiotykoterapii,
- bez istotnej, niezamierzonej utraty masy ciała.
WAŻNE! Osoby stosujące diety niskobiałkową i bardzoniskobiałkową powinny znajdować się pod kontrolą lekarza i dietetyka, aby nie doszło do rozwoju niedożywienia!!!
ZALECANE ILOŚCI BIAŁKA W DIECIE CHOREGO Z PChN
Rekomendowana ilość białka w diecie uzależniona jest przede wszystkim od stopnia uszkodzenia nerek, a zatem od stężenia mocznika i kreatyniny we krwi oraz wartości współczynnika przesączania kłębuszkowego (eGFR). Im większe uszkodzenie nerek i niższe eGFR tym większe powinno być ograniczenie ilości spożywanego białka.
Zalecana ilość białka w diecie osób zdrowych to 0,8-1 g białka /kg masy ciała/ dobę.
U osób z upośledzoną funkcją nerek w początkowych stadiach choroby (stadium 1, 2 oraz 3a PChN) nie ma konieczności ograniczania białka w diecie. Zalecana jest dieta normobiałkowa – 0,8 g białka/ kg masy ciała/ dobę. Na tym etapie ważne jest jednak, aby nie przeciążać nerek nadmiarem białka, czyli absolutnie nie stosować diet wysokobiałkowych!!!
W stadium 3b PChN rekomenduje się dietę niskobiałkową – 0,6g białka/ kg masy ciała/ dobę, która opcjonalnie może być suplementowana ketoanalogami aminokwasów.
W stadiach 4 oraz 5 PChN (w okresie leczenia zachowawczego) zalecenia proponują dwie drogi postępowania:
- dieta niskobiałkowa – 0,6 g białka/ kg masy ciała/ dobę + opcjonalnie suplemetacja ketoanaloami aminokwasów,
lub
- dieta bardzo niskobiałkowa – 0,3 – 0,6 g białka / kg masy ciała / dobę + obowiązkowo suplementacja ketoanalogami aminokwasów.
Proponowany schemat leczenia za pomocą diety niskobiałkowej oraz ketoanalogów aminokwasów w zależności od funkcji nerek według stanowiska Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego prezentuje poniższa tabela:
Podaż białka w diecie osoby z PChN powinna być również dostosowana m.in. do:
- stanu odżywienia danej osoby:
- w przypadku wystąpienia niedożywienia – nie schodzimy poniżej 0,8 g białka/ kg masy ciała na dobę. Zbyt duże ograniczenie białka dodatkowo nasiliłoby niedożywienie. W zależności od sytuacji i ogólnego stanu zdrowia może zaistnieć nawet konieczność okresowego zwiększenia podaży białka ponad 0,8 g/ kg masy ciała na dobę.
- chorób współistniejących, jak m.in.:
- cukrzyca – zgodnie z rekomendacjami KDOQI u osób z PChN w stadiach 3-5, którzy chorują na cukrzycę rozsądne jest utrzymanie, pod ścisłą kontrolą kliniczną, spożycia białka w diecie na poziomie 0,6 – 0,8 g / kg masy ciała na dobę, aby utrzymać stabilny stan odżywienia i optymalną kontrolę glikemii.
- możliwości kontroli diety przez dietetyka – w przypadku braku kontroli nad dietą ze strony dietetyka rekomenduje się spożycie białka na poziomie 0,8 g białka / kg masy ciała i nie zaleca się ograniczania samodzielnie białka do poziomów 0,6 g białka i niższych.
Mam nadzieję, że mój wpis nieco przybliżył Ci pojęcia diety niskobiałkowej oraz bardzoniskobiałkowej.
Ilość białka w Twojej diecie powinna zostać ustalona z nefrologiem oraz dietetykiem z doświadczeniem w pracy z osobami z PChN. Wówczas będziesz mieć pewność, że ilości białka zostały odpowiednio dla Ciebie dobrane i uwzględniają nie tylko stadium PChN, ale ogół Twojego stanu zdrowia.
NALEŻNA MASA CIAŁA
Jak już wspomniałam w przypadku osób z nadwagą/ otyłością (wskaźnik BMI ≥ 25 kg/m2) ilość białka należy wyliczyć na tzw. NALEŻNĄ MASĘ CIAŁA (NMC).
Należna masa ciała (NMC) jest to inaczej pożądana masa ciała. To masa ciała która jest optymalna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka i zachowania zdrowia.
W pierwszej kolejności oblicz wskaźnik masy ciała BMI:
BMI = masa ciała [kg] / (wzrost [m] ) 2
BMI < 25 kg/m2 wskazuje na prawidłową masę ciała. Wówczas zapotrzebowanie na białko wylicz uwzględniając aktualną, zmierzoną masę ciała.
BMI ≥ 25 kg/m2 wskazuje na nadmiarową masę ciała. Wówczas wylicz NMC z wzoru poniżej i w wyliczeniach ilości białka weź pod uwagę wyliczoną NMC.
Jednym z dokładniejszych wzorów do oszacowania NMC jest wzór Lorentza, który oszacowuje NMC na postawie wzrostu i płci.
MNC dla kobiet = wzrost [cm] – 100 – {( wzrost [cm] – 150) / 2}
MNC dla mężczyzn = wzrost [cm] – 100 – {( wzrost [cm] – 150) / 4}
Przykład: Kobieta – 164 cm wzrostu : NMC = 164 – 100 – {(164-150) / 2} = 64 – (14 / 2) = 64 – 7 = 57 kg
PODSUMOWANIE:
- Białko jest niezbędnym składnikiem diety każdego człowieka, jednak w przypadku osób z PChN konieczne jest jego ograniczenie, aby zmniejszyć produkcję toksycznych produktów ubocznych metabolizmu białek, a tym samym przeciwdziałać zatruciu organizmu.
- Nie oznacza to jednak, że im mniej białka będziesz spożywać tym lepiej.
- Szacowane minimalne zapotrzebowanie na białko wynosi 0,6g białka/ kg masy ciała/ dobę. Nie należy schodzić do dużo niższych wartości, chyba że stosujesz dietę bardzoniskobiałkową suplementowaną ketoanalogami aminokwasów pod ścisłą kontrolą nefrologa i dietetyka.
- Ilość białka, jakie powinnaś/ powinieneś spożywać w największej mierze zależy od stopnia niewydolności nerek (określanego przez współczynnik przesączania kłębuszkowego eGFR), stanu odżywienia, obecności chorób współistniejących, możliwości kontroli diety przez dietetyka specjalizującego się w diecie osób z chorobami nerek.
- U osób w stadiach 1, 2 oraz 3a zalecana jest dieta normobiałkowa – 0,8g białka/ kg masy ciała/ dobę.
- W stadium 3b należy ograniczyć białko i stosować dietę niskobiałkową – 0,6g białka/ kg masy ciała/ dobę, która opcjonalnie może być suplementowana ketoanalogami aminokwasów.
- W stadiach 4 i 5 (leczenie zachowawcze) zlecane są: dieta niskobiałkowa – 0,6 g białka/ kg masy ciała/ dobę, która może być opcjonalnie suplemetowana ketoanaloami aminokwasów lub dieta bardzoniskobiałkowa – 0,3 – 0,6 g białka / kg masy ciała / dobę obowiązkowo suplementowana ketoanalogami aminokwasów.
- Osoby niedożywione nie powinny ograniczać podaży białka 0,8g/ kg masy ciała. U takich osób może zaistnieć konieczność okresowego zwiększenia podaży białka.
- Dla osób z cukrzycą zaleca się podaż białka na poziomie 0,6 – 0,8 g białka na dobę.
- Ilość białka w Twojej diecie powinna zostać ustalona z lekarzem nefrologiem oraz dietetykiem specjalizującym się w diecie osób z chorobami nerek.
ŹRÓDŁA:
- KDOQI clinical practice guideline for nutrition in CKD: 2020, 76, Suppl. 1, 1-107,2020.
- Normy Żywienia 2020, prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz, dr n. roln. Ewa Rychlik, dr inż. Katarzyna Stoś, prof. nadzw. NIZP-PZH, prof. dr hab. n. biol. Jadwiga Charzewska, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 2020.
- Małgorzewicz S., Naumnik B., Oko A. i wsp. Diety niskobiałkowe i ketoanalogi aminokwasów w leczeniu przewlekłej choroby nerek — stanowisko Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego. Nefrol. Dial. Pol; 2021; 25:3.
- Małgorzewicz S. Miejsce diety niskobiałkowej w leczeniu pacjentów z przewlekłą chorobą nerek. Forum Nefrologiczne – Edukacja 2022 tom 2, Supplement 1, 1-5.